Η Αννούλα γλωσσολόγος

Η Άννα Διαμαντοπούλου μερικά χρόνια πριν, όταν ήταν ακόμη ευρωπαϊκή επίτροπος, είχε προτείνει την καθιέρωση της αγγλικής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας στην Ελλάδα. Απ’ ό,τι φαίνεται το θέμα της γλωσσομάθειας την απασχολεί ιδιαιτέρως, καθώς σε ομιλία της στη Συνάντηση Εργασίας για την «Ελληνική Γλώσσα και τη Γλωσσική Αγωγή» στη Θεσσαλονίκη εξήγγειλε τέσσερις πρωτοβουλίες, ώστε η ελληνική να γίνει «η πρώτη ξένη γλώσσα που θα προτιμάται παγκοσμίως από άποψη [!!!]».

Τη φιλόδοξη πρόταση της υπουργού δε θα μπω στον κόπο να την αξιολογήσω -ούτε καν αυτό το χυλώδες (εκ του «χυμώδες») «από άποψη»… Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον εν προκειμένω είναι το επιχείρημα με το οποίο στηρίζει αυτή την πρόταση. Πρόκειται για έναν μακρινό απόηχο του περίφημου λερναίου κειμένου σε συνδυασμό με μια παλιότερη διαφήμιση της μπύρας «Μύθος». Ορίστε το επίμαχο απόσπασμα από την ομιλία της Υπουργού:

«Όταν δεν  βρίσκουμε τις λέξεις, πιανόμαστε  στα χέρια!» είχε πει το 2008 σε ομιλία της για την εκπαίδευση στην Γαλλική Ακαδημία,  η γαλλίδα ακαδημαϊκός  και κορυφαία ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί. Φράση συγκλονιστική,  που καταδεικνύει με έναν πολύ παραστατικό τρόπο πως τα όρια μεταξύ του πολιτισμού και της βαρβαρότητας σημαίνονται με λέξεις. Κι αν μας λείψουν, θα εκλείψει ο πολιτισμός.

Ιδιαίτερα για εμάς τους Έλληνες, θα συνιστούσε πραγματικά τραγική ειρωνεία να μας λείψουν οι λέξεις, όταν η ελληνική γλώσσα από τη μακρινή αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχει να επιδείξει έναν εντυπωσιακό πλούτο από λεξίτυπους καθώς μιλιέται και εξελίσσεται μέσα στους αιώνες. Και όταν ένα μεγάλο τμήμα από τους λεξίτυπους άλλων γλωσσών, όπως της αγγλικής, είναι αμιγώς ελληνογενές. Στο Merrian [sic] Webster, το πληρέστερο σήμερα αμερικανικό λεξικό, σε σύνολο 166.724 λέξεων η συμμετοχή ελληνογενών λέξεων είναι 42.914, αριθμός που αντιστοιχεί στο 25,73%. H μία στις τέσσερις λέξεις του είναι ελληνογενής. Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο του αείμνηστου Ξενοφώντα Ζολώτα, μιλώντας το 1957 και το 1959 σε διεθνή φόρα με αμιγώς ελληνογενείς λέξεις της αγγλικής γλώσσας.

Αλλά και σήμερα, βασικοί όροι της επιστημονικής και τεχνολογικής πρωτοπορίας εκφράζονται με ελληνικά γλωσσικά δάνεια. Nanotechnology,  η νανοτεχνολογία. Κι αυτή η λέξη που στα αγγλικά φαίνεται σαν μια σειρά από τυχαία γράμματα, μια σύμβαση δηλαδή , στα ελληνικά η ετυμολογική της σύνθεση το σημαίνον (η λέξη) έχει πρωτογενή σχέση με το σημαινόμενο (την έννοια). Είναι αυτή η ιδιότητα της ελληνικής γλώσσας  που έκανε τον κορυφαίο φυσικό και εκ των θεμελιωτών της κβαντομηχανικής Βέρνερ Χάιζενμπεργκ να πει: «Η θητεία μου στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στην γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στην λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο.». Δεν είναι μικρό πράγμα η αναγνώριση αυτή από τον διανοητή στον οποίο οφείλουμε την «αρχή της απροσδιοριστίας»!

Παρακάμπτοντας το κορακίστικο «αν μας λείψουν [οι λέξεις]» και τη γενικότερη ασυνταξία του κειμένου (αποκορύφωμα είναι αυτή η πρωτότυπη χρήση της ενεργητικής μετοχής: Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο του αείμνηστου Ξενοφώντα Ζολώτα, μιλώντας το 1957 και το 1959 σε διεθνή φόρα με αμιγώς ελληνογενείς λέξεις της αγγλικής γλώσσας), φτάνουμε στο νεολογισμό «λεξίτυπος» (από μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο είναι φανερό ότι η λέξη αυτή έχει χρησιμοποιηθεί ως τώρα μόνο ως εμπορική επωνυμία) ο οποίος μας προετοιμάζει για αυτό που πρόκειται να επακολουθήσει: Στο Merrian [sic] Webster, το πληρέστερο σήμερα αμερικανικό λεξικό, σε σύνολο 166.724 λέξεων η συμμετοχή ελληνογενών λέξεων είναι 42.914, αριθμός που αντιστοιχεί στο 25,73%.

Μάλιστα. Με απόλυτη ακρίβεια λοιπόν, στο Merriam-Webster περιλαμβάνονται 166.724 λέξεις κοκ. Αλήθεια; Για να δούμε τι λέει η ιστοσελίδα του ίδιου του λεξικού για το θέμα:

Webster’s Third New International Dictionary, Unabridged, together with its 1993 Addenda Section, includes some 470,000 entries. The Oxford English Dictionary, Second Edition, reports that it includes a similar number.

Πόθεν όμως προέκυψαν αυτά τα δύο ακριβέστατα νούμερα που παραθέτει η υπουργός; Και πάλι το google δίνει την απάντηση: ολόκληρη η φράση προέρχεται από το βιβλίο «H Οικουμενική Διάσταση της Ελληνικής Γλώσσης» (1993) του Αριστείδη Κωνσταντινίδη, με μόνη αλλαγή το μετριοπαθέστερο «ελληνογενείς»  που αντικατέστησε το αρχικό «ελληνικές.» Τα συμπεράσματα δικά σας…

Για το πόσο «χαρακτηριστικό» είναι το κείμενο του Ξενοφώντα Ζολώτα (στην πραγματικότητα τα ελληνότροπα αγγλικά του κείμενα είναι δύο)  έχει γράψει ο Νίκος Σαραντάκος σχετικά πρόσφατα μια εξαιρετική ανάρτηση στο ιστολόγιό του η οποία διαλύει κάθε ψευδαίσθηση μεγαλείου που προέρχεται από τα δύο αυτά κείμενα.

Στην επόμενη παράγραφο της ομιλίας έχουμε όμως το καλύτερο! Στα ελληνικά υπάρχει, λέει, πρωτογενής σχέση ανάμεσα στο σημαίνον (λέξη) και στο σημαινόμενο (έννοια) και δίνει ως παράδειγμα μια σύνθετη λέξη στα αγγλικά (νανοτεχνολογία), την οποία υποτίθεται ότι ένας ομιλητής της ελληνικής την καταλαβαίνει αναλύοντάς τη στα συνθετικά της (η τεχνολογία των νάνων; ) ενώ στα αγγλικά είναι λέει μια σειρά από τυχαία γράμματα… Λες και τα αγγλικά δεν έχουν σύνθετες λέξεις που τα συνθετικά τους δεν είναι «αμιγώς ελληνογενή»… Hellenic Quest και ξερό ψωμί δηλαδή…

Το κερασάκι στην τούρτα είναι μια φράση του ΦΥΣΙΚΟΥ Χάιζενμπεργκ η οποία παρατίθεται για να καμαρώσουμε όλοι την ανωτερότητα της (αρχαίας) ελληνικής γλώσσας. Ψιλά γράμματα το γεγονός ότι η όποια αυθεντία του Χάιζενμπεργκ περιορίζεται στη δική του επιστήμη και όταν μιλάει για πράγματα έξω από αυτή τα λόγια του έχουν την ίδια βαρύτητα με αυτά οποιουδήποτε άλλου…

Όταν η Υπουργός Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης εξαπολύει, μπροστά σε ειδικούς της γλώσσας μάλιστα, ένα τέτοιο κομπολόι ημιμάθειας, ασυναρτησίας και ψεύδους, τι μπορούμε άραγε να περιμένουμε σε σχέση με τα πολύπαθα ελληνικά στο σχολείο; Κι ας το είπε ο Κριαράς στην ίδια εκδήλωση ότι πρέπει να περιοριστούν τα αρχαία στο γυμνάσιο…