21x8x7

Ξεκινάς με το τρένο για τρεις βδομάδες διακοπών και ταυτόχρονα ξεκινάς έναν απρόσμενο μαραθώνιο ανάγνωσης εξαιρετικών βιβλίων, που τελειώνει οχτώ βιβλία μετά, κάπου μεταξύ Δράμας και Σερρών στο τρένο της επιστροφής. Δεν αποτελεί έκπληξη βέβαια ότι και τα οχτώ περιστρέφονται γύρω από το ίδιο θέμα, τον θάνατο, αφού τα εφτά είναι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο «αστυνομικά» μυθιστορήματα και το όγδοο, το πρώτο που ξεκίνησες, έχει νεκρούς στον τίτλο του. Κι όμως. Όλα τους στην πραγματικότητα μιλούν για τη ζωή και τις ανθρώπινες σχέσεις. Και όλα τους συναντιούνται διαρκώς στο νου σου για να επιβεβαιώσουν αυτό που πιστεύεις σαν μια από τις λίγες αλήθειες στις οποίες έχεις καταλήξει τόσα χρόνια: οι άνθρωποι είναι συναρπαστικά ίδιοι σε αυτά που θέλουν και απίστευτα εφευρετικοί στους τρόπους με τους οποίους προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους…

Η Εγκυκλοπαίδεια των Νεκρών του Ντανίλο Κις είναι το πρώτο βιβλίο που αρχίζεις να διαβάζεις λίγα λεπτά αφότου φύγει το τρένο σου για την Αλεξανδρούπολη και με τον τίτλο του και τη θεματική του προοικονομεί εν αγνοία σου την κυρίαρχη νότα των αναγνώσεων που θα το ακολουθήσουν. Στα διηγήματα της συλλογής αυτής ο Σίμων ο Μάγος βγάζει αληθινή την αντεστραμμένη θεολογία του με τον καλύτερο (ή χειρότερο, όπως το πάρει κανείς) τρόπο, μια πουτάνα του Αμβούργου κηδεύεται βασιλικά από τους πελάτες της, φόρος τιμής σε όλες εκείνες τις γυναίκες που δεν διεκπεραίωναν απλώς, αλλά θεράπευαν τον έρωτα, μια Εγκυκλοπαίδεια καταγράφει ολόκληρη τη ζωή των άσημων νεκρών που η επίσημη ιστορία τους-κράτησε μακριά από τις σελίδες της, σύμβολο του ανομολόγητου πόθου μας να γνωρίζαμε περισσότερα για τις ζωές των νεκρών μας. Κι ακόμη, ο θρύλος των κοιμώμενων που θυμίζει ότι καμιά φορά ο ύπνος μπορεί να είναι εξίσου τρομακτικός με τον θάνατο, ένας καθρέφτης που μέσα του φανερώνεται μια φριχτή δολοφονία την ώρα που συμβαίνει χιλιόμετρα μακριά, ένας Μαθητής ανακαλύπτει με ή παρά τη βοήθεια του Δασκάλου του ότι η Επίφαση της Ουσίας δεν είναι ο θάνατός της, αλλά μια άλλη Γέννηση. Και τέλος, η εκτέλεση ενός νεαρού επαναστάτη του οποίου η αγέρωχη στάση πριν την αγχόνη μπορεί να ερμηνευθεί είτε ως ηρωισμός είτε ως αποτέλεσμα εξαπάτησης, η μισοϊστορική-μισομυθιστορηματική αφήγηση της δημιουργίας των Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών, ενός βιβλίου που οδήγησε στο θάνατο πολλούς άμεσα και έμμεσα, και με το οποίο ασχολείται ο Έκο στο τελευταίο του μυθιστόρημα, μια γυναίκα φωτίζει το μυστήριο της χαμένης αλληλογραφίας ενός νεκρού ποιητή αποκαλύπτοντας (;) ότι αυτή ήταν η παραλήπτρια και η καταστροφέας της. Η Εγκυκλοπαίδεια των Νεκρών αποδεικνύεται τελικά μια Κιβωτός των Ζωντανών που κουβαλά όλες τις ελπίδες, τους φόβους και τις προσδοκίες τους σε σχέση με τον πραγματικό ή συμβολικό θάνατο. Ο θάνατος ως Νώε.

Ο Ζαν-Κλωντ Ιζζό στο Τσούρμο -το δεύτερο βιβλίο που διαβάζεις καθ’ οδόν- θέτει ως αφετηρία της πλοκής έναν τυχαίο θάνατο. Τυχαίο γιατί το θύμα της δολοφονίας δεν εκτελείται επειδή είναι αυτό που είναι, αλλά επειδή βρέθηκε σε λάθος τόπο τη λάθος στιγμή, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους νεαρούς των φτωχών αραβικών συνοικιών της Μασσαλίας που  κυριαρχούν με την παρουσία τους στο βιβλίο, αλλά και με τους κεντρικούς χαρακτήρες του που μπλέκουν σε καταστάσεις έξω και πέρα από αυτούς ακολουθώντας άλλες φορές παρορμήσεις και άλλες μια ιδιαίτερη αίσθηση του καθήκοντος. Ο θάνατος εδώ -ή μάλλον η ανακάλυψη της αλήθειας γύρω από αυτόν- οδηγεί τελικά στη διάλυση των ψευδαισθήσεων με τις οποίες συχνά ταΐζουμε τις ανάγκες μας. Αυτό που αρχικά ήταν τυχαίο, παραμένει τυχαίο, αλλά παράγει νόημα, σημασία για τους ζωντανούς. Ο θάνατος ως κίνητρο και κινητήριος δύναμη.

Και για τον Πέπε Καρβάλιο, τον ντετέκτιβ που επινόησε ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν, ο θάνατος αποτελεί κινητήρια δύναμη, αλλά συνήθως για επαγγελματικούς λόγους αφού βιοπορίζεται εξιχνιάζοντας εγκλήματα. Στο Ο σέντερ φορ δολοφονήθηκε το σούρουπο τον συναντάς και πάλι να κάνει τη δουλειά του, αυτή τη φορά όμως ο θάνατος για τον οποίο προσλαμβάνεται πρέπει να αποτραπεί και όχι να εξιχνιαστεί. Δεν είναι όμως ο μοναδικός θάνατος για τον οποίο ενδιαφέρεσαι στην παραλία του κάμπινγκ της Σαμοθράκης. Εκτός από την απειλή αυτή, που τελικά ποτέ δεν πραγματοποιείται αφού δεν ήταν παρά ένα λογοτεχνικό σύμβολο, και εν μέσω δολοπλοκιών, οικονομικών συμφερόντων, φιλολογικών αναλύσεων, ναρκωτικών και γκολ, στο βιβλίο εμφανίζεται και πάλι το μοτίβο του τυχαίου θανάτου, τόσο τυχαίου που κατορθώνει να βρεθεί στο κέντρο όλων των επιμέρους πλοκών δίνοντας μέσα από την τυχαιότητά του τη λύση σε καθεμιά από αυτές. Το βιβλίο κλείνει με έναν ακόμη θάνατο που σε αντίθεση με τους άλλους δύο και είχε αναγγελθεί σχεδόν από την αρχή και πραγματοποιείται τελικά, όταν και όπως έπρεπε. Ο θάνατος ως βιβλίο στην πυρά.

Το πουλί, που είχε πέσει τριάντα μέτρα μακριά από τη βεράντα, ήταν σίγουρα πεθαμένο. Μετά, καθώς ο Μονταλμπάνο το κοιτούσε, του φάνηκε πως έτρεμε, σηκώθηκε με δυσκολία και στάθηκε στα πόδια του, έγειρε προς τη μια μεριά, άνοιξε το ένα φτερό, εκείνο που ήταν πιο κοντά στην άμμο, κι άρχισε να γυρίζει γύρω από τον εαυτό του, η άκρη του φτερού διέγραφε έναν κύκλο γύρω του, ενώ είχε το ράμφος στραμμένο προς τον ουρανό σε μια αφύσικη στάση, που έκανε το λαιμό του να στρίβει τελείως. […] αμέσως μετά το στροβίλισμα γύρω από τον εαυτό του άρχισε να γίνεται αβέβαιο, ταλαντευόταν όλο και περισσότερο και στο τέλος, ύστερα από ένα δυνατό ήχο που ακούστηκε σχεδόν σαν ανθρώπινη κραυγή, το πουλί έπαψε να στηρίζεται στο ανοιγμένο φτερό, έπεσε στο πλάι και πέθανε. 

Ο χορός του γλάρου του Αντρέα Καμιλλέρι -το πρώτο από τα βιβλία που θα δανειστείς ή θα αγοράσεις στο νησί, αφού αυτά που έφερες τέλειωσαν ήδη- αρχίζει με τον επιθεωρητή Μονταλμπάνο να βρίσκεται μπροστά στο παραπάνω μακάβριο θέαμα και σε όλο σχεδόν το μυθιστόρημα νομίζεις ότι αυτή η σκηνή επανέρχεται διαρκώς στο μυαλό του ως υπενθύμιση για τα γηρατειά και το τέλος που το νιώθει όλο και πιο κοντά. Στη Σικελία όμως της Μαφίας, της εκδίκησης και της ομερτά ακόμη κι ο θάνατος ενός γλάρου έχει νόημα και τελικά θα αποδειχθεί το κλειδί για ένα κομμάτι της λύσης. Ο θάνατος ως σύμβολο ενός άλλου θανάτου.

Όταν είδες το τρίτο βιβλίο της Τζίλιαν Φλιν στον υπαίθριο πάγκο του Τρύφωνα δεν το σκέφτηκες δεύτερη φορά -το περίμενες πώς και πώς εξάλλου μετά τα δύο πρώτα της. Βυθίστηκες στις σελίδες του την επομένη και καταβρόχθισες 563 σελίδες σε δύο μέρες στην παραλία και στο Στενάκι (δεν της είπες ακόμη τι γίνεται στο βιβλίο, ε;). Το Κορίτσι που Εξαφανίστηκε σου μιλά για μια εξαφάνιση που μοιάζει με φόνο και για έναν φόνο που μοιάζει με ημερολόγιο. Διαβάζεις εναλλάξ τις δύο φωνές του ζευγαριού που αφηγούνται μια σχέση που οδηγείται στην κατάρρευση και δεν ξέρεις ποιον να πιστέψεις. Αν τα τρία προηγούμενα αστυνομικά που διάβασες έχουν ως κέντρο τους τον τυχαίο ή τον παράλογο θάνατο και είναι γεμάτα παρορμήσεις και Μεσόγειο, αυτό και τα τρία επόμενα σε συγκλονίζουν με τη μεθοδικότητα, την αποφασιστικότητα και το σχέδιο που έχουν οι «κακοί» προκειμένου να πετύχουν αυτό που επιδιώκουν, θυμίζοντάς σου ότι η «τρέλα» δεν είναι μια παράλογη συμπεριφορά, αλλά μια απόκλιση από τους ηθικούς κώδικες και φραγμούς της εκάστοτε κοινωνίας. Ταυτόχρονα θυμάσαι κάτι που έχεις διαπιστώσει πικρά παλιότερα, ότι δηλαδή μια σχέση τη βιώνει διαφορετικά ο καθένας από τους δύο, τόσο διαφορετικά που αναμνήσεις σημαντικές για τον έναν απουσιάζουν πλήρως από τη μνήμη του άλλου. «Κι αν όλοι μας παίζουμε ρόλους, τότε αποκλείεται να υπάρχουν αδερφές ψυχές, γιατί δεν έχουμε πραγματικές ψυχές.» Ο θάνατος της αλήθειας.

Η πρώτη σου επαφή με τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία έμελλε να είναι ένα βιβλίο που δανείστηκες από το Στενάκι, μόνιμο πια στέκι σου τα απογεύματα στη Χώρα -και όχι μόνο επειδή είχε ωραίο παγωμένο ρακόμελο. Τα Οικογενειακά Μυστικά της Καμίλα Λέκμπεργ σου φέρνουν στο νου την Άγκαθα Κρίστι, μόνο που εδώ και τα εγκλήματα (δολοφονία παιδιού, παιδεραστία, κακοποίηση συζύγου, παιδοκτονία, συζυγοκτονία) και τα μυστικά κάποιων από τους χαρακτήρες είναι πολύ πιο βρόμικα από τα αγγλικά πρότυπά τους. Δεν πρέπει όμως να πλανηθείς: οι «κακοί» δεν είναι γεννημένοι τέτοιοι, αλλά έγιναν λόγω ανατροφής και εμπειριών -και φυσικά δεν αντιλαμβάνονται ότι είναι «κακοί». Αυτό που κυριαρχεί κι εδώ είναι η ίδια η ζωή και η δίψα γι’ αυτή, η δίψα των ανθρώπων να την ζήσουν όπως νομίζουν αυτοί καλύτερα. Στο προτεσταντικό περιβάλλον του νορβηγικού χωριού θα βρεις κάθε είδους μικρά οικογενειακά δράματα, με τον θάνατο του μικρού κοριτσιού άλλοτε να τα οδηγεί σε τραγωδίες και άλλοτε σε λύσεις. Ο θάνατος ως καταλύτης.

Η Νέμεσις ήταν η προσωποποίηση της θείας δίκης, της εκδίκησης, και ο Χάρι Χόλε, ο αλκοολικός ντετέκτιβ του Τζο Νέσμπο, την βρίσκει στο θάνατο μιας παλιάς του ερωμένης, για τον οποίο κατηγορείται χωρίς να γνωρίζει καν αν όντως ευθύνεται γι’ αυτόν. Το παιχνίδι ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το είναι διατρέχει ολόκληρο το βιβλίο, όπως το διατρέχει και το πάθος για εκδίκηση -όλοι σχεδόν οι βασικοί χαρακτήρες φλέγονται από την επιθυμία να εκδικηθούν κάποιον που έκανε κακό σε αυτούς ή σε κάποιον δικό τους. Κι εδώ κρυφές και φανερές ερωτικές και οικογενειακές σχέσεις κινούν τα νήματα εγκλωβίζοντας τους ήρωες σε επιλογές που φτάνουν ένα βήμα πριν την καταστροφή -ή μετά από αυτή. Θα τα ξαναπείς σύντομα με τον Χόλε. Δεν έχει μόνο αυτός ανοιχτούς λογαριασμούς. Ο θάνατος ως απονομή δικαιοσύνης.

Με την τελευταία σου στάση σ’ αυτή τη διαδρομή συνέβη ότι και με το βιβλίο της Φλιν: είχες διαβάσει το Αθώος Μέχρι Αποδείξεως του Εναντίου του Σκοτ Τάροου και όταν είδες το Αθώος στο βιβλιοχαρτοπωλείο της Καμαριώτισσας δεν το ξανασκέφτηκες. Και καλά έκανες, αφού ο Τάροου κατορθώνει να δώσει στο δικό του Μετά Είκοσι Έτη τέτοιο λογοτεχνικό βάθος που ο χαρακτηρισμός «δικαστικό θρίλερ» είναι τουλάχιστον υποτιμητικός. Διαφορετικές αφηγηματικές φωνές και οπτικές γωνίες σε παρασέρνουν σε μια κάθοδο στην ψυχή, κατά πρώτο λόγο ενός επιτυχημένου μεσήλικα που αγνοεί το ρητό το «δις εξαμαρτείν» με καταστροφικές συνέπειες, και κατά δεύτερον του γιου του, που βλέπει τον πατέρα του να κατηγορείται για το φόνο της μητέρας του, της πρώην ερωμένης του, που είναι τώρα η σύντροφος του γιου του και του δημόσιου κατηγόρου, που έχει ανοιχτούς λογαριασμούς μαζί του από παλιά. Ο Ράστι Σάμπιτς παραμένει το ίδιο ανόητος όσο και πριν από είκοσι χρόνια ή άλλαξε κάτι; Ο Τομ Μόλτο είναι ακόμη ο παρορμητικός και αδυσώπητος υπηρέτης του νόμου που ήταν; Πόσα μυστικά θα αποκαλυφθούν και πόσα όχι; Η Μπάρμπαρα πεθαίνει από φυσικά αίτια, αυτοκτονεί ή δολοφονείται;  Βλέπεις τους ήρωες να κινούνται στις σελίδες και παραμένεις αμφίθυμος, χωρίς να ξέρεις με ποιον να συνταχθείς ή αν πρέπει να συνταχθείς με κάποιον. Ο θάνατος ως δοκιμασία.

Μετά από εικοσιμία μέρες και οχτώ βιβλία από εφτά διαφορετικές χώρες δεν θα τολμήσεις να πεις ότι έγινες πιο σοφός ή πιο έξυπνος -εξάλλου είναι γνωστό ότι βιβλία με «πλοκή» ισοδυναμούν για πολλούς με λογοτεχνία χαμηλής στάθμης, έτσι δεν είναι; Το διασκέδασες όμως αφάνταστα και είδες πιο καθαρά και τον εαυτό σου και τους άλλους, έστω μέσα από αρρωστημένες και θανατερές καταστάσεις. Δεν λένε ότι στα δύσκολα φαίνεται ο πραγματικός μας εαυτός;